Deze maand is het weer zover. De winnende foto’s van de Wildlife of the Year Competition zijn weer te zien in het Museon in Den Haag. De wedstrijd wordt alom bejubeld en de getoonde foto's zetten voor velen de norm. Toch valt daaraan te tornen, zo blijkt uit de kritische reacties van enkele ontwerpers tijdens een bezoek aan deze expo.

De wedstrijd staat hoog aangeschreven, de meest vooraanstaande natuurfotografen doen eraan mee. Bij de winnaars zitten vooral profs, maar ook amateurs vallen regelmatig in de prijzen. Verder is er een speciale competitie voor jongeren tot en met 17 jaar. Het aantal inzendingen stagneert al enkele jaren op ruim 40.000 inzendingen uit meer dan 90 landen, die allemaal door een internationale jury van foto-experts werden beoordeeld.

Geen kunstvorm

Dat natuurfotografie populair is, verheft het nog niet tot kunst. Zo blijkt maar weer eens tijdens een bezoek aan de bakermat van deze expo: het prestigieuze Natural History Museum in Londen, in gezelschap van Renate Boere en Kimmy Spreeuwenberg; twee collega-docenten van de Willem de Kooning-academie (Rotterdam). Belangrijk om te weten is dat Kimmy en Renate geen natuurfotografen zijn, maar grafisch ontwerpers met een grote passie voor beeldende kunst, design en moderne cultuur. Ze zijn dus niet inhoudelijk bezig met planten, dieren of landschappen, maar bekijken de foto’s puur met een professionele, beeldende blik. Dat maakt hun oordeel onbevangen, kritisch en leerzaam. Is het getoonde beeld spannend? Weet het te prikkelen of te verrassen? Hoe vrij is er omgegaan met ideeën en vormen? Dat vinden zij wezenlijke vragen bij het bekijken van de foto’s. Vele malen belangrijker dan: Wat stelt het voor? Vind ik het mooi? Of: Steekt het knap in elkaar?

Enorme populariteit

Het eerste wat mijn collega’s opviel is de enorme populariteit van de expositie. De publieke belangstelling is zo groot dat er – vermoedelijk in verband met de brandveiligheid - ieder kwartier maar een handjevol bezoekers wordt toegelaten. Bij het kopen van onze kaartjes (à £ 12,60  per stuk) om 16.00 uur ’s middags zei de kassier dat we blij mochten zijn als we nog een timeslot konden bemachtigen voor 17.00 uur. Hoewel het geen straf is om je een uur te vermaken in het imposante museum, waren we toch opgelucht dat we op het afgesproken tijdstip de donkere expositieruimte mochten betreden.

Clean

Daar wekt de wijze van exposeren direct hun verbazing. De foto’s zijn daar namelijk tentoongesteld als een soort vensters waar licht van achteren doorheen schijnt. Ik meen een lichte teleurstelling op de gezichten van Renate en Kimmy te bespeuren. In de kunst wordt de wijze van reproduceren en presenteren van een foto namelijk beschouwd als een wezenlijk onderdeel van het werk zelf. Kunstenaars experimenteren vaak met de imperfecties en neveneffecten die bij het afdrukken ontstaan. Dat hier is gekozen voor een puur functionele, technisch geoptimaliseerde oplossing, is begrijpelijk, maar wel echt even wennen. Ze vinden dat de expo daardoor als geheel erg clean aandoet en dat natuurfotografen zichzelf daarmee veel ruimte voor eigenheid en oorspronkelijkheid ontzeggen. Al biedt deze opstelling wel goed mogelijkheden om bewegend beeld te vertonen, zoals de nieuwe categorie TimeLapse.

Knap gedaan

Slenterend tussen de mensenmassa door, langs de wanden waarop de verschillende foto’s hangen, zijn er maar hooguit een paar momenten waarop mijn collega’s zo geboeid zijn dat ze de pas inhouden. Niet dat de kwaliteit van de foto’s tekort schiet. Integendeel, ze zijn onder de indruk van het technische kunnen en van de veelal geperfectioneerde composities. Maar dat scharen ze allemaal in de categorie “knap-gedaan-maar-snel-op-uitgekeken”. De overall-winner, een zwartwit-opname met een groep leeuwen schuin van bovenaf gezien op een rotsplateau met veel lucht erboven, maakt eveneens weinig indruk. “Wellicht interessant als onderwerp, maar als beeld niks bijzonders.” De publieksprijswinnaar, een foto van een Japanse makaak aap met in zijn handen een I-phone, vinden ze 'maar plat'.
 
Ikea-kitsch

Esthetiek om de esthetiek is volgens veel kunstenaars en ontwerpers uit den boze, want neigt naar kitsch. De winnaar in de categorie Amphibians and Reptiles, een groene slang op een groene achtergrond, moet het dan ook zwaar ontgelden “Puur decoratief; kan zo bij de Ikea, dit is te erg!”, roepen mijn collega’s in koor. Of de foto Edge of Creation, waarbij een gloeiende stroom lava de koude zee ontmoet. Kimmy: “Typisch zo’n overdreven beeld dat je in de jaren zeventig tegenkwam op van die posters die je in bakken kon doorbladeren.”
Wat wel in de smaak valt, zijn opnamen die wat minder zijn geperfectioneerd. Foto’s met een rauw randje, om het zo maar eens te zeggen. Een voorbeeld: de voorbijtrekkende school mobula-roggen van Pedro Carillo (Spanje). “Het onderwerp verrast door zijn grafische werking en het is tenminste ook niet zo gelikt in beeld gebracht” zegt Renate. “Je lijkt een filmkorrel te zien. Dat beetje ruis maakt het als foto extra geloofwaardig.”
Ook het portret van de Chinese reuzensalamander waarvan de kop is omgeven met een snoer eieren, doet het goed. Vooral vanwege het verrassende contrast tussen de buitenaards aandoende eieren en de wat viezige bruintinten van de salamanderkop en de beekbodem eronder.

Herfstkleuren

Mag het ook nog mooi zijn? Heus wel, vinden ze, zolang het doel maar verder gaat dan het behagen van de kijker. Er moet wel wat meer gebeuren; een foto is bij voorkeur enigszins cryptisch en moet op zijn minst een dubbele betekenislaag bevatten, waardoor de kijker tenminste even op het verkeerde been wordt gezet. Een goed voorbeeld? De berk in herfstkleuren van de Oostenrijker Herfried Marek. Een beeld dat dankzij zijn rijkdom aan details een groot formaat verdient. De eerste indruk is een prettig aandoende collage van talloze berkenblaadjes in herstkleuren. Netjes van elkaar gescheiden door een ragfijn rijprandje. Maar als je even wat langer kijkt, zie je dat er in datzelfde beeld ook nog een dikke boomstam en wat  forse takken aanwezig zijn. In de categorie Vogels, beschikt de detailopname van de nachtzwaluw over soortgelijke kwaliteiten. De foto weet namelijk te boeien, zonder dat je binnen één seconde ziet wat het is.

Bijna camp

Ook de foto van de twee drijvende kwallen springt er in positieve zin uit voor mijn collega’s. Niet vanwege de esthetiek noch vanwege de technisch hoge vereisten om tot fraaie onderwateropnamen te komen. Het is de onnavolgbare humor en vervreemding die uit het beeld spreekt, dankzij de bizarre combinatie van kwallen, erotische vormen, huidtinten en de reflectie van een kasteel. “Bijna Camp”, luidt het oordeel.

Tot slot belanden we in de hoek waar de portfolio van de paradijsvogels prijkt van National Geographic-fotograaf Tim Laman. Hangend in de kruinen van Nieuw-Guinese woudreuzen is Laman al jaren bezig de verborgen schoonheid van deze vogelfamilie te onthullen voor de kijker. Een eervolle plaatsing in deze expositie kon welhaast niet uitblijven. Dit jaar won hij de Wildlife Photohjournalist award. Benieuwd welke van de zes getoonde werken mijn collega’s visueel heeft weten te overtuigen? “Geen enkele”, luidt het onverbiddelijke oordeel. “De fotograaf heeft het allemaal te duidelijk in beeld gebracht. Wederom knap gedaan, maar alles is al ingevuld dus wordt er weinig meer aan de fantasie overgelaten.”

Reactie Jan Vermeer

Hoe zou iemand als Jan Vermeer hierover denken? Als meervoudig winnaar en voormalig jurylid van deze wedstrijd, is zijn betrokkenheid immers groot. Vermeer: 'Ik denk ten eerste dat er geen enkele pretentie is vanuit de fotografen en de organisatie dat natuurfoto’s kunst zijn. Dat mis ik wel in het verhaal. Verder is de presentatievorm wellicht niet wat de kunsthoek mooi vind, de fotografen en het publiek wel. Vorig jaar stonden ze ver tot buiten het Natural History Museum in de rij voor de expositie Genesis van Sebastião Salgado. Jimmy Nelson maakt furore en ook dat is geen kunst.'
'Hier in Apeldoorn staat een museum dat het nog steeds niet aandurft natuurfotografie te tonen. Is noodlijdend, krijgen weinig bezoekers en dat met Kunst die toonaangevend zou moeten zijn. Kortom, kunst is nog steeds voor de elite en wie er een prachtig verhaal bij vertelt, is in staat om tonnen subsidie binnen te hengelen. En de natuur…..die gaat gewoon zijn gang en heeft geduld, eindeloos geduld. Maar wel leuk, deze beschouwing uit die hoek.'

Er vielen dit jaar vier Nederlandse fotografen in de prijzen. Paul Klaver met beelden van de film De Nieuwe Wildernis in de nieuwe categorie TimeLapse. Verder waren Marsel van Oosten, Jasper Doest en Jan van der Greef bij de winnaars.

Ben je benieuwd naar alle winnaars? Ga dan naar de website van het Museon in Den Haag.

Bart Siebelink